जंगलको आगोले कार्बन उत्सर्जनमा बढाएको चिन्ता

काठमाडौँ । गत वर्ष, क्यानाडाको जंगलमा लागेको आगोले केही प्रमुख उत्सर्जन गर्ने देशहरूभन्दा पनि बढी हरितगृह ग्यास उत्सर्जन गरेको थियो । एक अध्ययनले राष्ट्रिय उत्सर्जन बजेटमा प्रश्न उठाएको छ । 

गत वर्ष क्यानाडामा लागेको डढेलोले ६४७ मेगाटन कार्बन उत्सर्जन गरेको थियो, जुन सन् २०२२ मा जर्मनी, जापान र रुस जस्ता सात ठूला उत्सर्जन गर्ने देशहरूभन्दा बढी थियो । यो अध्ययन ‘नेचर’ पत्रिकामा प्रकाशित छ । 

त्यो अवधिमा चीन, भारत र अमेरिकाले मात्रै योभन्दा बढी कार्बन उत्सर्जन गरेका थिए । यसको मतलब यो हो कि यदि क्यानाडाको जंगली आगोलाई देशहरूको बीचमा स्थान दिइयो भने, यो चौथो ठूलो उत्सर्जनकर्ताको रूपमा बाहिर आउनेछ । 

विगत एक दशकमा क्यानाडाको जंगलमा लागेको आगोबाट उत्सर्जन सामान्यतया २९ देखि १२१ मेगाटनको बीचमा रहेको छ । तर जीवाश्म ईन्धन जलाउँदा जलवायु परिवर्तनले सुख्खा र तातो अवस्था सिर्जना गरिरहेको छ, जसले अत्यधिक आगो निम्त्याउँछ । २०२३ को आगलागीले क्यानडाको १५ मिलियन हेक्टेयर (३७ मिलियन एकड) जङ्गल जलेको थियो, यो क्यानडाको कुल जंगलको लगभग ४ प्रतिशत हो । 

अध्ययनले विश्वका वनहरूमा औद्योगिक उत्सर्जनका लागि दीर्घकालीन कार्बन भण्डारहरूको रूपमा निर्भर रहनु कत्ति खतरनाक हुन सक्छ भन्दै चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । 

चिन्ताको विषय यो छ कि विश्वव्यापी कार्बन बजेट, वा हरितगृह ग्यासहरूको अनुमानित मात्रा जुन विश्वव्यापी तापमान १.५ डिग्री सेल्सियस भन्दा बढि बिना उत्सर्जन गर्न सकिन्छ, जुन गलत गणनामा आधारित छ ।

यदि हाम्रो लक्ष्य वायुमण्डलमा कार्बन डाइअक्साइडको मात्रालाई सीमित गर्ने हो भने, हामीले कति कार्बन वनहरू अवशोषित गर्दैछ भन्ने बारे सोच्ने तरिका परिवर्तन गर्नुपर्छ, नासाको जेट प्रोपल्सन प्रयोगशालाका एक पर्यावरण वैज्ञानिक ब्रेन्डन बायर्नले भने । यस आधारमा हाम्रो अर्थतन्त्रबाट कति कार्बन उत्सर्जन गर्न सकिन्छ ।

सन् २०२३ मा क्यानाडामा देखिने असामान्य तातो तापक्रम सन् २०५० सम्ममा सामान्य हुने अध्ययनले जनाएको छ । यसले क्यानाडाको ३४७ मिलियन हेक्टर जङ्गलमा गम्भीर आगो लाग्ने सम्भावना बढाउँछ, जुन कार्बन भण्डारणमा निर्भर छ ।

क्यानाडाको वार्षिक हरितगृह ग्यास उत्सर्जन बजेटले वनमा लागेको आगो र त्यसबाट उत्सर्जित कार्बनलाई ध्यानमा राख्दैन । क्यानडाको २०२१ मा राष्ट्रिय रूपमा निर्धारित योगदान रणनीति अनुसार, औद्योगिक गतिविधिहरू जस्ता मानव स्रोतहरूबाट उत्सर्जन गणना गरिन्छ, तर कीटको प्रकोप वा जंगलको आगो जस्ता प्राकृतिक प्रकोपहरूबाट होइन ।

जसरी गणना गरेपनि वातावरणले यो कार्बन बढेको देखिएको बायर्न बताउछन् । 

गत वर्ष मे देखि सेप्टेम्बरसम्म जङ्गली आगोको धुवाँमा रहेको कार्बन मोनोअक्साइडको स्याटेलाइट डाटालाई हेर्दा, अनुसन्धानकर्ताहरूले २ हजार ३७१ मेगाटन कार्बन उत्सर्जन गर्ने विश्वको सबैभन्दा ठूलो देशहरूमा एघारौं बाट चौथो स्थानमा झरेको अनुमान गरेका छन् । आगामी दशकहरूमा थप बारम्बार र तीव्र आगोले क्यानाडाको जङ्गलको कार्बन शोषण गर्ने क्षमतालाई ओझेलमा पार्न सक्छ ।

क्यानाडाको बोरियल वन, जो प्रशान्तबाट एट्लान्टिक महासागरसम्म फैलिएको छ, ठूलो मात्रामा ‘भण्डारित’ सिओ२ राख्छ । सामान्यतया, जब दश वर्षसम्म जलेको जङ्गलहरू फेरि बढ्छन्, जङ्गलको आगोले निस्कने कार्बन डाइअक्साइडलाई पुनः अवशोषित गरिन्छ । तर वर्षभरि बढ्दो संख्या र आगोको आकार, साथै केही क्षेत्रहरूमा खडेरीले वनहरू पुन: बढ्नको लागि लामो समय लिन सक्छ । अध्ययनले भन्यो कि यसले ‘जंगलले कार्बन अवशोषण कम गर्न सक्छ ।’

अध्ययनले क्यानडाले आफ्नो जीवाश्म ईन्धन उत्सर्जन स्तर घटाउन वनले कार्बन शोषणको क्षतिको क्षतिपूर्ति गर्न सिफारिस गरेको छ । क्यानडाले पेरिस सम्झौता अन्तर्गत सन् २००५ को स्तरबाट सन् २०३० सम्ममा ४० देखि ४५ प्रतिशतसम्म कार्बन उत्सर्जन घटाउन सहमत भएको छ ।